Muhabir: Kaan Karakoç
Editör: Abdulaziz Kurt
İstanbul – (İÜ Haber Merkezi)
Osmanlı modernleşmesinin fikir merkezlerinden biri olan İctihad Evi, Abdullah Cevdet öncülüğünde aydınların buluşma noktasıydı.
Osmanlı’nın modernleşme sürecinde önemli bir fikir merkezi olan İctihad Evi, İstanbul’un Fatih ilçesi, Cağaloğlu semtinde bulunuyor. Günümüzde ziyarete kapalı olan bu tarihi bina, Tanzimat Dönemi’nde Doktor Abdullah Cevdet öncülüğünde bir araya gelen genç aydınların buluşma noktalarından biriydi.
Modernleşme Sürecinde Genç Osmanlılar ve Abdullah Cevdet
Osmanlı’da II. Mahmut döneminde başlayan radikal modernleşme hareketleri, özellikle eğitimli genç neslin siyasal katılıma yönelik fikirlerini değiştirdi. Genç Osmanlılar olarak bilinen bu grup, Avrupa’da eğitim alarak ya da Batı kaynaklarıyla tanışarak Osmanlı’nın siyasal ve kültürel yapısını dönüştürmek istiyordu.
Bu değişim rüzgârına kapılan isimlerden biri de Abdullah Cevdet idi. 1869’da Malatya’da doğan Cevdet, eğitimine Harput’ta başladı. 1885’te Mamüratülaziz Askerî Rüşdiyesi’ni bitirdikten sonra İstanbul’a giderek Kuleli Askerî Tıbbiyesi’ne girdi. Burada Materyalist ve Darwinist felsefelerle tanışan Cevdet, fikir hayatını bu doğrultuda şekillendirdi.
Siyasi düşüncelerini daha geniş kitlelere ulaştırabilmek için 1889’da, sonradan İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne dönüşecek olan “İttihad-ı Osmanî Cemiyeti”ni kurdu.
İctihad Dergisi ve İctihad Evi
Abdullah Cevdet, farklı dergi ve gazetelerde yazılar kaleme aldıktan sonra 1904’te Cenevre’de İctihad adlı dergisini çıkarmaya başladı. 1910’da ise İstanbul’da İctihad Evi’ni kurdu.
Bina, sadece bir yayın merkezi değil, aynı zamanda bir fikir yuvasıydı. Giriş katı derginin basımına ayrılırken, üst katları yazı işleri, muayenehane ve Abdullah Cevdet’in ikametgâhı olarak kullanıldı. Haftanın belli günlerinde burada toplanan aydınlar, Osmanlı’nın sanat ve fikir dünyasına yön veren tartışmalar gerçekleştirdi.
Bir Fikir Ocağı Olarak İctihad Evi
İctihad Evi’nin dönemin entelektüel hayatındaki önemini değerlendiren Tarihçi Said Akdoğan, buranın yalnızca bir derginin yayın merkezi olmadığını vurguladı. Akdoğan, “İctihad Evi, alternatif bir eğitim kurumu ve siyasi karar alma merkezi hâline gelmiştir. Devlet kurumlarında tartışılamayan siyasi ve kültürel konular burada ele alınmış, sivil siyasete yön veren resmi ve gayri resmi cemiyetler kararlarını burada almıştır.” dedi.
Evin dikkat çeken bir diğer özelliği ise yalnızca Batıcı aydınlara değil, İslamcı, Türkçü ve liberal düşünürlere de kapılarını açmış olmasıydı. Akdoğan, bu evin Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu kadrolarının fikir dünyasında önemli bir yer edindiğini belirtti.
Tarihe Tanıklık Eden Bina
Bugün Fatih’te, Cağaloğlu’ndan geçenler belki farkında olmadan “İctihad Evi” yazılı büyük, eski beyaz binanın yanından geçiyorlar. Fakat bu bina, bir zamanlar Osmanlı’nın en önemli aydınlarını ağırlıyordu.
