Haber: Mahmut Enes AĞCA
İstanbul Erkek Lisesi Türkiye’nin en başarılı ortaöğretim kurumlarından biri olmasının yanı sıra yüzyılı aşkın geçmişi ve gizemli binasıyla da dikkat çekiyor.
İstanbul Erkek Lisesi, Osmanlı döneminden günümüze değin faaliyette olan ender kurumlardan biridir. Mehmet Nadir Bey tarafından 1884 yılında “Numune-i Terakki” ismiyle faaliyete başlayan okul, 1910 yılından itibaren İstanbul Lisesi olarak anılmaya başlar. 1. Dünya Savaşı esnasında İstanbul Sultanisi, Saint Benoit binasında faaliyetlerini sürdürürken okulun bir bölümü hastaneye çevrilir. O dönem gelenek olduğu üzere hastane kısmının duvarları sarıya boyanır.
Cephede görev alan İstanbul Erkek Lisesi öğrencilerinin şehit düştüğü haberinin ardından pencere pervazları ve kapılar matem rengi olan siyah boya ile kaplanır. İstanbul Erkek Lisesi’nin renkleri olan sarı ve siyahın öyküsü matem ile oluşmuştur.
İstanbul Erkek lisesi; Cağaloğlu’nda, Düyun-ı Umumiye Binası olarak bilinen 16 bin metrekarelik bir yerleşkede hizmet vermektedir. 1933 yılında Atatürk tarafından Duyun-ı Umumiye Binası, İstanbul Erkek Lisesi’nin kullanımına tahsis edilmiştir. Günümüzde de İstanbul Erkek Lisesi bu yerleşkede hizmet vermektedir.
Düyun-ı Umumiye idaresi Osmanlı döneminde ödenemeyen dış borçların tahsil edilmesi amacıyla 1881 yılında kurulmuştur. Muharrem Kararnamesi ile faaliyet göstermeye başlayan Düyun-ı Umumiye binası Lozan Barış Antlaşması ve Osmanlı borçlarının yeniden yapılandırılması neticesinde işlevini yitirmiştir. Faaliyetleri yalnızca İstanbul ile sınırlı kalmayan kurum; aralarında Girit, Edirne, Erzurum ve Manastır’ın da bulunduğu 23 kentte faaliyet göstermiştir.
“Mimar-ı Şehir” Vallaury’nin Tarih Bilinci
Cağaloğlu’nda yer alan Düyun-ı Umumiye Binası, İstanbullu Mimar Alexandre Vallaury (1850-1921) tarafından inşa edilmiştir. Osman Hamdi Bey’in “Mimar-ı Şehir” olarak andığı Vallaury, Osmanlı mimarisinde etkileri olan önemli bir isimdir. Duyun-ı Umumiye Binası ile bugün İstanbul Arkeoloji müzesi olarak hizmet veren Sanayi-i Nefise Mektebi ve Pera Palas gibi eserlere imza atmıştır.
Vallaury, Düyun-ı Umumiye binasını inşa ederken geleneksel Türk konut mimarlığı ile Batı ekseninde gelişen Baux-Arts mimari akımının başarılı örneklerinden birini ortaya koymuştur. Ayrıca, Düyun-ı Umumiye Binası, 1. Ulusal Mimarlık Dönemi’ne de öncülük etmiştir.
Aydınlatma konusunda güneş ışığından yararlanmaya büyük önem veren Vallaury, her iki taraftaki merdivenlerin bulunduğu bölmeye dikdörtgen çerçeveler koymuştur. Bu sayede alt katın aydınlatılmasında doğal ışıktan yararlanılmıştır.
İstanbul Erkek Lisesi’nin yapımında Mimar Vallaury’nin kültürel varlıkları korumaya verdiği önem ön plana çıkmaktadır. Binanın bodrum katlarında birtakım haç sembolleri bulunmuş ve bu işaretler okulun bir kilise üzerine inşa edildiğini düşündürmüştü. Oysa üzerinde Hristiyan dini motiflerinin bulunduğu bu yapının Bizans döneminden kalma bir sarnıç olduğu tespit edildi. Bu değerli yapıyı yıkmayan Vallaury, binayı sarnıcın yapısını bozmayacak biçimde inşa etmiştir. Öyle ki, okulun eski mezunları anı defterlerinde sarnıca ayrı bir sayfa açar. İstanbul Erkek Lisesi’ndeki sarnıcı takip ederek Yerebatan Sarnıcı’na ulaştıklarını, Sarayburnu sahile kadar ulaşabildiklerini tarihe not etmişlerdir.
Halen İstanbul Erkek Lisesi’nin kullanımında olan Duyun-ı Umumiye Binası, Alexandre Vallaury’nin kişiliğinde Osmanlı mimarlarının tarihe olan hassasiyetlerinin en canlı örneklerinden biri olarak varlığını koruyor.
Yararlanılan Kaynaklar
T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, İstanbul/Fatih- İstanbul Erkek Lisesi, Okulumuzun Tarihçesi, http://istanbulerkeklisesi.meb.k12.tr/icerikler/okulumuzun-tarihcesi_123360.html, Erişim Tarihi: 2.3.2021
Osmanlı Bankası Müzesi, Duyun-u Umumiye İdaresi, http://www.obmuze.com/#duyun-u-umumiye-idaresi/toparlanma, Erişim Tarihi: 2.3.2021
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Duyun-ı Uumiye, https://islamansiklopedisi.org.tr/duyun-i-umumiyye, Erişim Tarihi: 3.3.2021
Özkurt, M. Ç. (2012). DÜYUN-UUMUMİYE’DEN İSTANBUL ERKEK LİSESİ’NE. F. B. Başkanlığı içinde, İstanbul’un Kitabı Fatih III (s. 148-151, https://www.researchgate.net/publication/306039329_Duyun-u_Umumiye’den_Istanbul_Erkek_Lisesi’ne, Erişim Tarihi: 3.3.2021
Akpolat, M.Ç. “Fransız Kökenli Levanten Mimar Aléxandre Vallaury.” (Yayımlamamış Doktora tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 1991
Radikal gazetesi. (2010, 10 6). Bir İstanbul efsanesi daha gerçek çıktı. Radikal: http://www.radikal.com.tr/turkiye/bir-istanbul-efsanesi-daha-gercek-cikti-1022423/, Erişim Tarihi: 5.3.2021
