Haber: Saliha ŞAHİN
RTÜK yasası olarak bilinen, mülga 3984 sayılı “Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun”, 27 yıl önce bu gün kabul edildi. Yasanın yapılış amacı ve içeriğine kısaca bakmaya ne dersiniz…
Özel radyo ve televizyon yayınları, herhangi bir yasal düzenlemeye tabi olmaksızın, 1990’dan beri yapılıyordu. Yasal düzenleme için önce 1993’te radyo ve televizyon yayınları üzerindeki kamu tekeli kaldırılmış, hemen ertesi yıl da bu kanun hazırlanarak hukuki süreç tamamlanmıştır.
Özel radyo ve televizyon yayınlarını düzenleyen 3984 sayılı kanun, 13 Nisan 1994’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) yasalaşmış ve 20 Nisan’da da Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Böylelikle Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) da resmen kurulmuş olur.
Kanunun amacı yasanın ilk maddesinde, “Radyo ve televizyon yayınlarının düzenlenmesine ve Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklarına ilişkin esas ve usulleri belirlemek” şeklinde açıklanmıştır.
Uyulması gereken yayın ilkeleri yasanın dördüncü maddesinde; devletin bağımsızlığına, bölünmez bütünlüğe, ilke ve inkılâplara aykırı yayın yapılmaması, toplumda nefret duyguları oluşturan yayınlara imkân verilmemesi, yayıncılığın haksız çıkarlar doğrultusunda kullanılmaması İnsanların dil, din, ırk, cinsiyet vs. nedenlerle aşağılanmaması, yayınların millî ve manevî değerlere, aile yapısına aykırı olmaması, manevî şahsiyetlere saldırıda bulunulmaması, özel hayatın gizliliğine saygılı olunması, millî kültürün geliştirilmesi, gizli bilgilerin kamu yararı haricinde yayınlanmaması, suçluluğu kesinleşmedikçe kimsenin suçlu ilân edilmemesi, haber yayınlarında tarafsızlık ve doğruluk ilkelerine bağlı kalınması, haberlerin kaynağının belirtilmesine özen gösterilmesi, kanaat oluşumunun engellenmemesi, halkı aldatacak reklam yayınlarına yer verilmemesi, yayınların şiddet kullanımını özendirici veya kışkırtıcı nitelikte olmaması, eser sahiplerine tanınan hakların ihlâl edilmemesi, temel insan haklarına saygılı olunması, siyasî gruplar arasında fırsat eşitliği sağlanması, suç örgütlerinin korkutucu özelliklerinin yansıtılmaması, gençlerin ve çocukların gelişimini zedeleyecek türden programların, onların seyredebileceği saatlerde yayınlanmaması şeklinde sıralanmıştır.
3984 sayılı kanunda, Avrupa Birliği (AB) müktesebatına uyum çerçevesinde düzenleme yapılması gereği ortaya çıkınca, 6112 sayılı “Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkında Kanun” tasarısı hazırlanıp 15 Şubat 2011’de yasalaşmış ve 3 Mart’ta yürürlüğe girmiştir.
RTÜK’nun görev ve yetkileri, bu kanunun 34. maddesinde belirlenmiştir. Buna göre; radyo, televizyon ve isteğe bağlı yayın hizmetleri sektörünü düzenlemek ve denetlemek amacıyla, idari ve mali özerkliğe sahip, tarafsız bir kamu tüzel kişiliği niteliğinde Üst Kurul kurulmuştur.
Üst Kurul; karasal, sayısal, uydu, kablo, IPTV ve internet ortamından yayın yapacak kuruluşlara yayın lisansı ve yayın izni vermekle görevlidir. Ayrıca yayıncılık alanında faaliyet gösteren uluslararası platformlarda Türkiye’yi temsil eder.
Kurul, mevzuatta kendisine verilen görev ve yetkileri bağımsız olarak yerine getirir. Kendisine tahsis edilen mali kaynakları görev ve yetkilerinin gerektirdiği ölçüde, kendi bütçesinde belirlenen usul ve esaslar dahilinde kullanır ve Sayıştay’ın denetimine tabidir.
Radyo ve televizyon yayınları üç şekilde denetlemektedir. Bunlar uzmanlar tarafından doğrudan denetim, izleyici şikayetleri yoluyla yapılan izleyici denetimi ve izleyici temsilciliği ile yayıncılık etik ilkeleri bağlamında yayın kuruluşlarının yaptığı özdenetimdir.
Kurul, öngördüğü yükümlülükleri yerine getirmeyen, izin şartlarını ihlal eden, yayın ilkelerine aykırı yayın yapan özel radyo ve televizyon kuruluşlarını uyarır, programa veya kişilere özür ya da durdurma gibi cezalar verebilir. Kararları da idari yargı denetimine açıktır.
Türkiye’de faaliyet gösteren tüm radyo ve televizyonların yayınlarını denetleyen RTÜK, 2018’den beri Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlıdır. Üyeleri TBMM Genel Kurulu tarafından siyasi partilerin temsil yüzdelerine göre belirlenen adaylar arasından seçilir.
Dokuz üyeden oluşan kurulun başkanlığını Ocak 2019’dan beri Ebubekir Şahin (@ebekirsahin) yürütmektedir. Mevcut kurulda halen dört Ak Partili, iki CHP’li, iki MHP’li ve bir HDP’li üye bulunmaktadır.
