Prof. Dr. Güven Büyükbaykal
Pandemi, birçok olumsuz yönüyle insan hayatını zorlaştırmış ve tüm sektörler üzerinde etkiler yaratarak küresel ekonomiyi de sarsmıştır. Özellikle birçok farklı ülkede ya sokağa çıkma yasağı şeklinde ya da kısmen kısıtlamaların getirilmesiyle pandemi, tüketici davranışları ile alışveriş tercihlerini de önemli derecede değiştirmiştir. Son yıllarda sıklıkla görülen e-ticaret faaliyetleri, Covid 19 salgını ile birçok alanda yaygınlaşmıştır. Bu noktada salgın döneminde tüketicilerin e-ticaret kanalıyla tedarik ettikleri ürünlerde de değişiklikler meydana gelmiştir. Teknolojinin gelişmesiyle küresel çapta e-ticaret yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Sağladığı kolaylıklar ve güvenlik uygulamaları ile her yaştan ve farklı sosyo-ekonomik sınıftan gelen insanlar için tercih edilmektedir. İnsanların internet teknolojisine alışmaları, farklı gelişmeleri takip etmeleri ve yeniliklere açık olmaları e-ticaretin gelişmesine ve yayılmasına zemin hazırlamıştır.
Pandemi kimi sektörler için fırsat yaratırken, kimi sektörler için ise sıkıntılar doğurmuştur. Alman Piyasa Araştırma Merkezi’nin Kasım 2020’de yaptığı araştırmaya göre, puzzle-yapboz veya bulmacalara dayalı oyunlar daha çok satılmıştır. Çünkü insanlar evde daha çok zaman geçirmeye başlamışlardır. Evden çalışanlar daha rahat giysileri tercih ettikleri için, erkek takım elbisesi ve kravat gibi ürünlerin cirolarında %56’ya varan düşüş kaydedilmiştir. Örneğin, pandemi döneminde online eğitim ve online işyerlerine yönelik çalışma düzenine geçilmesiyle birlikte dizüstü bilgisayar, tablet veya akıllı telefon gibi elektronik eşya ürünlerine talep artmış, buna karşın sokağa çıkma yasağı veya kısıtlamalarının getirilmesiyle, gereksinimlerdeki değişikliklere bağlı olarak tekstil ürünlerine olan talep düşüş göstermiştir.
İnternet üzerinden yapılan online alışverişe ilginin artmasıyla birlikte kredi kartlarının da kullanımı artmış ve buna bağlı olarak kredi kartı ile yapılan harcamalarda belirgin artış gözlemlenmiştir. Özellikle temizlik, gıda, elektronik eşya gibi sektörlerde önemli ölçüde artış görülürken, turizm, tekstil, sağlık, dekorasyon, eğitim, eğlence, kozmetik ve yeme-içme gibi sektörlere yönelik kredi kartı harcamalarında belirgin azalışlar görülmüştür. Ayrıca salgın döneminde tüketici konumundaki insanlar, uyarıları dikkate alarak hijyen açısından banknot ve madeni paralar yerine, temassız ödeme kolaylığı sağlayan kredi kartı kullanımına ağırlık vermişlerdir. Öte yandan uluslararası araştırma ve danışmanlık şirketi Mc Kinsey’in yayınladığı rapora göre, pandemi döneminde yeni ve alternatif marka deneyen tüketicilerin oranı %38 iken, kalan %62’lik kısım mevcut markaların ürünlerini satın almaya devam etmişlerdir. Bunun dışında uygun fiyat %21 ile ikinci etken olurken, promosyonlar, kampanyalar, güvenli olma özelliği de tüketicileri yeni markalara yönlendiren etkenler olmuştur. Tüketiciler ayrıca orta ve büyük ölçekli şirketlerden sorumlu ve sürdürülebilirliğe uygun şekilde davranmalarını talep ediyorlar. Tüketicilerin yerel market ve dükkanlardan alışveriş yapma, yerli üretimi tercih etme, gıda israfını azaltma, daha sürdürülebilir ve ucuz ürünleri tercih etme eğilimleri güçlenerek devam etmektedir.
KMMG tarafından hazırlanan ‘Tüketici ve Yeni Gerçeklik Araştırması’, Covid-19 etkisiyle perakende sektöründe değişen davranışlar ortaya konulmuştur. 12 ülkede 70 bin katılımcıyla yapılan araştırmaya göre pandemi başlangıcında gıda perakendesi ve marketlere duyulan güven azalmıştır. Katılımcılar fiziksel alışveriş yaptıkları mağazalara bu dönemde daha az giderken, market alışverişlerinde online kanalları kullananlar %21, market dışı alışverişlerde bu oran %35 artmıştır. Araştırmaya göre, yalnızca 3 katılımcıdan biri yakın gelecekte mağazalardan alışveriş yapmak için istekli olduğunu açıklarken, katılımcılar fiziksel alışverişe geri dönmek için kişisel güvenlik önlemlerinin ayrıntılı olarak uygulanması, temasın en aza indirilmesi, mağaza içi etkileşimin azaltılması gibi konularda önlem alındığını bilmek istediğini vurgulamıştır. Dünyada e-ticaret gelirlerinin 2022 yılına gelindiğinde 6.5 trilyon Dolar seviyesine ulaşacağı tahmin ediliyor. Gelecekte e-ticarete yön vermesi beklenen gelişmeler şunlardır: Sesle ticaret artacak. Çok kanallı alışveriş yaygınlaşacak. Firmaların bunu sağlayacak teknolojiye yatırım yapmaları önemini artırmaktadır. Yapay zeka ve buna dayalı uygulamalar e-ticaret pratiğine yön verecektir. Yeni ödeme uygulamaları gelişme gösterecektir. Mobil ticaretin e-ticaretteki yeri daha da artacaktır. İnsanların sosyal yaşamları ve alışveriş ile harcama tercihlerindeki değişikliklerin bundan sonraki süreçte izleyeceği yol halen belirsizliğini korumaktadır. Salgın sonrası da birçok köklü değişimin olacağı beklenmektedir.
